نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• علی کاوسی رحیم ¹
• رضا کوهکن ²

¹ دانش اموخته دکتری تاریخ علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

² استاد یار ادیان عرفان موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

تاریخ علم نگرش حال­محور به فلسفة علم، آن را صرفا ناظر بر علوم جدید مانند فیزیک و زیست­شناسی می­پندارد و بخش بزرگی از معرفت بشری مانند کیمیا را که در علم کنونی جایی ندارند، نادیده می­گیرد. این مقاله تلاش دارد با پرهیز از چنین نگرشی، به بررسی هستی­شناسانه ماهیت علم کیمیا نزد حسن بن زاهد کرمانی، کیمیاگر ایرانی سدة هشتم هجری بپردازد. آثار حسن بن زاهد، حاوی ساختاری قوی و اندیشه­ای منسجم در باب کیمیاست. تعریف کیمیا به عنوان عالم اوسط در اندیشة او نقش محوری دارد و مهم­تر آنکه کاربست این مفهوم که کیمیا عالم اوسط است شالودة نظام کیمیایی وی قرار گرفته است. ما در این نوشتار، ابتدا با بهره جستن از شواهدی از حکمت اسلامی، خارج از اندیشة حسن بن زاهد، در چند و چون عالم اوسط بودن کیمیا تأمل نموده­ایم و آنگاه با رویکرد هرمنوتیکی به متن آثار حسن بن زاهد، چهار دلیلی را که وی خود بر عالم اوسط بودن کیمیا اقامه کرده است، تشریح کرده­ایم.­ همچنین در این مقاله نشان داده­ایم که وجه وساطت کیمیا به عنوان عالم اوسط، تشابه و تناظر بین عوالم سه­گانه است و این تشابه و تناظر بر محمل عناصر چهارگانه و خواص آنها استوار شده است.

کلیدواژه‌ها

• حسن بن زاهد کرمانی
• کیمیا
• عالم اوسط
• عناصر چهارگانه

عنوان مقاله [English]

Ontological explanation of the mesocosm in Hassan ibn Zāhed Kermāni`s alchemy

نویسندگان [English]

• Ali Kavousi-rahim ¹
• Reza Kouhkan ²

¹ Ph.D. Graduated in History of Islamic Sciences, Iranian Institute for Humanities and Cultural Studies; Tehran, Iran

² Assistant Professor, Iranian Institute of Philosophy

چکیده [English]

Philosophy of science is the study of methods, assumptions and implications of science, while in this expression, the word “science” has attributed to physics, chemistry, biology, etc generally. Such attribution arises from a positivist point of view, in which traditional sciences such as alchemy has been ignored. Avoiding this presentism, the aim of present study is to investigate the foundations of alchemy of Hassan ibn Zāhed Kermāni, Persian alchemist of 8th/14th century. In spite of containing reasonable and coherent alchemical thought, his three alchemical compilations have been remained unknown yet. Identification of alchemy as the mesocosm (middle universe) is principal in his thought and specifically, appliance of this nomenclature formed his alchemy`s framework. In this article, first, we`ve presented some evidences from Islamic literature, other than Kermāni`s writings, implying the concept of middle being. Then we conducted a hermeneutic approach in which Kermāni`s text is used to interpret his four reasons for knowing alchemy as the mesocosm. In his opinion, alchemy has throughout homologies with mankind as the microcosm and also with macrocosm of the universe. Finally it is demonstrated that correlations between these tripartite configuration of Kermāni`s alchemical ontology, all are based on properties of four classical elements including earth, water, air and fire. In other word, role-playing of four elements within all these three realms validates the correspondence between them.

کلیدواژه‌ها [English]

• Hassan ibn Zāhed Kermāni
• Alchemy
• Mesocosm
• Four classical elements