نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامۀ طباطبائی
چکیده
در طب و طبیعیات قدیم این دیدگاه پذیرفته شده بود که موجودات زنده می‌توانند بدون زاد و ولد، مستقیما از طریق امتزاج عناصر چهارگانه و دریافت صورت از مبادی خود پدید بیایند. بر این اساس معتقد بودند که برخی از حیوانات می‌توانند از جمادات و یا از بدن انواع دیگری از موجودات زنده پدید بیایند که از نظر نوع با آنها متفاوت هستند. به عنوان مثال از گِل و لای، موش و از یونجه، عقرب و از گوشت فاسد شده، مگس پدید می‌آید. این نوع پدید آمدن جانداران را «تولد» نامیده‌اند که در مقابل «توالد» قرار دارد که ناشی از فعالیت قوة مولدة موجودات زنده است. این دیدگاه که در آثار ارسطو نیز مطرح شده است، مورد پذیرش ابن‌سینا بوده و پس از وی نیز در میان فلاسفة اسلامی رواج داشته است. این دیدگاه کاربردهای مختلفی در فلسفة اسلامی داشته است که عبارتند از: 1. تخیلی نبودن داستان‌های سلامان و ابسال و حی بن یقظان؛ 2. تبیین نحوة پدید آمدن موالید ثلاث (جماد، نبات و حیوان) بر روی کرة زمین؛ 3. دیدگاه مکمل بر نظریة دور و کور؛ 4. تبیین نحوة حفظ انواع؛ 5. مثالی از امور اتفاقی؛ 6. دلیلی بر وجود عقل مفارق؛ 7. شاهدی بر قابل تحقق بودن برخی از وقایع نادر دینی؛ 8. شاهدی بر امکان معاد. دیدگاه تولد خود به خودی موجودات نهایتا در زیست‌شناسی جدید در قرن نوزدهم توسط آزمایش‌های لویی پاستور ابطال گردید. در این مقاله با تجزیه و تحلیل مبانی و دلایل پذیرش این نظریه، کاربردهای آن در فلسفة اسلامی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The views of Islamic philosophers on the spontaneous generation
نویسنده [English]
- Saeed Anvari
Associate Professor of Islamic Philosophy and Theology, Allama Tabatabai University
چکیده [English]
In ancient medicine and natural sciences, it was accepted that living beings could arise without reproduction, directly through the constitution of the four elements and receiving Form from their sources. Based on this, they believed that some animals could arise from nonliving matter or the bodies of other living beings that are not genetically similar to them. For example, mice are born from mud, scorpions from hay, and flies from rotten meat. This type of creation of living beings is called a spontaneous generation (Tavalod) which is opposite to birth (Tavalod), caused by the activity of the generative power of living beings. This point of view, which is also mentioned in Aristotle's works, was accepted by Avicenna, and after him, it was popular among Islamic philosophers. This view has had various applications in Islamic philosophy, which include: 1. The stories of Salaman va ‘Absal and Hayy Ibn Yaqzan are not fictional; 2. Explaining the origin of the three produced things (inanimate, plant, and animal) on the earth; 3. complementary view on the theory of the cosmological cycle; 4. Explaining how to preserve species; 5. An example of accidental affairs; 6. A proof of the existence of Non-material intellect; 7. Evidence that some rare religious events can be realizable; 8. Evidence of the possibility of resurrection. The view of spontaneous generation was finally rejected in the 19th century by the experiments of Louis Pasteur. In this article, by analyzing the foundations and reasons for accepting this theory, its applications in Islamic philosophy have been reviewed.
کلیدواژه‌ها [English]
- Spontaneous Generation
- Birth
- Natural Sciences
- Avicenna
- Medicine
- suddenly creation
- قرآن کریم.
- ابن‌ارزق، ابراهیم بن عبدالرحمن (1427ق)، تسهیل المنافع فی الطب و الحکمة، مسقط: عاصمة الثقافة العربیة.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408ق)، تاریخ ابن‌خلدون، تصحیح سهیل زکار و خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر.
- ابن‌رشد، محمد بن احمد (1377ش)، تفسیر مابعدالطبیعة ارسطو، تهران: انتشارات حکمت.
- ابن‌سینا (1404ق)، الطبیعیات، الشفاء، راجعه و قدم له: ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیة الله مرعشی النجفی.
- ابن‌سینا (1363ش)، المبدأ و المعاد، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
- ابن‌سینا (1379ش)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ابن‌طفیل، ابوبکر (1993م)، حی بن یقظان، تصحیح البیر نصری نادر، بیروت: دار المشرق.
- ابوالبرکات، هبة الله، (1373ش)، المعتبر فی الحکمة، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
- اخوان الصفا (1412ق)، رسائل اخوان الصفا، بیروت: الدار الاسلامیة.
- اردکانی، احمد بن محمد حسینی اردکانی (1375ش)، مرآت الاکوان (تحریر شرح هدایة ملاصدرای شیرازی)، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: میراث مکتوب.
- ارسطو (1954م)، ارسطوطالیس فی النفس، تصحیح عبدالرحمن بدوی، قاهرة: مکتبة النهضة المصریة.
- ارسطو (1971م)، فی کون الحیوان، ترجمة یحیی بن البطریق، تحقیق یان بروخمان و یوان دروسارت، لیدن: بریل.
- ارسطو (1384ش)، متافیزیک (مابعد الطبیعه)، ترجمة شرف الدین خراسانی (شرف)، تهران: انتشارات حکمت.
- انواری، سعید (1401ش)، «تکرارپذیری حوادث عالم بر مبنای ادوار و اکوار و کاربردهای آن در فلسفة اسلامی»، مجلة تاریخ علم، دانشگاه تهران، شمارة 32، بهار و تابستان.
- بلینوس حکیم (1979م)، سر الخلیقة و صنعة الطبیعة (کتاب العلل)، تصحیح اورسولا وایسر، بیروت: معهد التراث العلمی العربی.
- جاحظ، ابوعثمان عمر بن بحر (1424ق)، کتاب الحیوان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- حسن‌زادة آملی، حسن (1388ش)، سدرة المنتهی فی تفسیر قرآن المصطفی، قم: الف لام میم.
- حسن‌زادة آملی، حسن (1381ش)، هزار و یک کلمه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1417ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن زادة آملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- دمیری، کمال الدین محمد بن موسی (2009م)، حیاة الحیوان الکبری، بیروت: مکتبة الهلال.
- دوانی، جلال الدین (1365ش)، تفسیر سورة الاخلاص، بخشی از کتاب الرسائل المختارة، به اهتمام سید احمد تویسرکانی، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین.
- دهخدا، علی اکبر (1377ش)، لغت نامة دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- سجادی، سید ضیاء الدین (1374ش)، حی بن یقظان و سلامان و ابسال، تهران: انتشارات سروش.
- سهروردی، شهاب الدین (1375الف)، حکمة الاشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سهروردی، شهاب الدین (1375ب)، المشارع و المطارحات، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سهروردی، شهاب الدین (1375ج)، یزدان شناخت، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سیدتقوی، علیرضا (1387ش)، «تولد»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج16، تهران: بنیاد دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1428ق)، الرحمة فی الطب و الحکمة، بیروت: المکتبة العصریّة.
- شعرانی، ابوالحسن (1393ق)، شرح فارسی تجرید الاعتقاد، تهران: انتشارات اسلامیة.
- شهرزوری، شمس الدین محمد (1384ش)، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیّة، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
- شهمردان بن ابی الخیر (1362ش)، نزهت نامة علائی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- طوسی، خواجه نصیرالدین (1417ق)، تجرید الاعتقاد، در ضمن کتاب کشف المراد، تصحیح حسن حسن زادة آملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- طوسی، خواجه نصیر الدین (1375ش)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم: نشر البلاغة.
- علوی، احمد بن زین العابدین (1376ش)، شرح کتاب القبسات، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
- علوی، میر سید احمد (1381ش)، علاقة التجرید، تصحیح حامد ناجی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- علی قلی بن قرچغای خان (1377ش)، احیای حکمت، تصحیح فاطمه فنا، تهران: میراث مکتوب.
- غزالی، ابوحامد (1382ش)، تهافت الفلاسفة، تصحیح سلیمان دنیا، تهران: شمس تبریزی.
- غزالی، ابوحامد (1416ق)، رسالة المضنون به علی غیر اهله، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت: دار الفکر.
- فخررازی (1429ق)، المباحث المشرقیة، تصحیح محمد المعتصم بالله البغدادی، قم: ذوی القربی.
- فیض کاشانی (1375ش)، اصول المعارف، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- قزوینی، زکریا بن محمد (2006م)، عجائب المخلوقات و غرایب الموجودات، تصحیح محمد بن یوسف قاضی، قاهرة: مکتبة الثقافة الدینیة.
- لاهیجی، عبدالرزاق (1383ش)، گوهر مراد، تصحیح مؤسسة تحقیقاتی امام صادق، تهران: نشر سایه.
- لوکری، ابوالعباس (1382ش)، شرح قصیدة اسرار الحکمة، به کوشش» الهه روحی دل، تهران: مرکز نظر دانشگاهی.
- مجلسی، محمد باقر (1404ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
- مروزی، شرف الزمان طاهر (1399ش)، طبایع الحیوان، تصحیح یوسف الهادی، تهران: میراث مکتوب.
- مسعود، ح (1349ش)، ترجمة مختصر البلدان، احمد بن محمد ابن فقیه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ملاصدرا (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث.
- ملاصدرا (1422ق)، شرح الهدایة الأثیریّة، تصحیح محمد مصطفی فولادکار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
- ملاصدرا (1354ش)، المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران.
- ملک زاده، فریدون و منوچهر شهامت (1401ش)، میکروبیولوژی عمومی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- میرک بخاری (1353ش)، شرح حکمة العین، تصحیح جعفر زاهدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
- نائینی اصفهانی، ابوالقاسم بن محمد جعفر (1387ش)، التحفة الناصریة، تهران: دانشگاه علوم پزشکی.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (1995م)، معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
- Aristotle, Generation of Animals, English translation by: A. L. Peck, The loeb Classical library, Cambridge Harvard University Press, London. 1943.
- Bertolacci, Amos, “Averroes against Avicenna on Human Spontaneous Generation: The starting-point of a lasting debate”, Chapter 2 of “Renaissance Averroism and its Aftermath: Arabic Philosophy in Early Modern Europe”, P. 33-54, Edited by: Anna Akasoy and Guido Giglioni, Springer, 2013.
- Hasse, Dag Nikolaus, "Spontaneous Generation and the Ontology of Forms in Greek, Arabic, and Medieval Latin", Classical Arabic Philosophy: Sources and Reception, Edited by Peter Adamson, The Warburg Institute - Nino Aragno Editore, London - Turin 2007.
- Genequand, Charles, “Chapter Three: Spontaneous Generation and Form”, Ibn Rushd’s Metaphysics (A Translation with Introduction of Ibn Rushd's Commentary on Aristotle's Metaphysics), Book Lam, Leiden – Brill,1986.
- Kruk, Remke, “A Forthy Bubble: Spontaneous Generation in The Medieval Islamic Tradition”, Journal of Semitic Studies, September 1990, P. 265-282.
- Stanier, Roger and Adelberg and Ingraham, General Microbiology, The Macmillan Press, London, 1977.
)