نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

دکتری تاریخ علم دوره اسلامی

چکیده

توجه به مبانی در علوم مختلف از آن جهت مهم و قابل توجه است که این مبانی حکم مبادی تصدیقی و اصول موضوعه را در علوم دارند. هدف از مقاله‌ی حاضر، بررسی نقش عناصر اربعه در زیست‌شناسی گیاهی دوره اسلامی است. فرضیه‌ی این پژوهش بر اصلِ علت مادی بودن عناصر اربعه تاکید دارد که برای نخستین بار بدان پرداخته و استنباط شده است. روش استفاده شده در این مقاله از نوع مطالعات تاریخی با رویکرد تحلیلی است که در نوع خود بی‌نظیر است. یافته‌های بدست آمده از بررسی منابع اصیل تاریخی نشان می‌دهد که عناصر اربعه در دو عرصه نبات‌شناسی اعم از زیست‌شناسی نبات و احوال نباتات وجود دارد. از آنجا که چهار عنصر در یک نبات حضور دارند و هر یک از وظیفه ی خاصی برخوردار هستند، بررسی چگونگی تحلیل قوای نبات به چهار عنصر آّب، خاک، هوا و آتش که دارای کیفیت چهارگانه‌ی تری، خشکی، گرمی و سردی هستند، امری ضروری است. همچنین علت تفاوت‌ها و اختلافات در نباتات نیز به تفاوت ترکیب عناصر اربعه در آنها بازمی گردد و احوال و اجزای نباتات نیز بر مبنای نظام چهار عنصری تبیین می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the role of four elements in plant biology of the Islamic period and representing their role in the conditions and differences of plants

نویسندگان [English]

  • amir hosein shahgoli
  • faeze eskandary

PhD in the history of science of the Islamic period,

چکیده [English]

Basics in various sciences have the authority of confirmative principles and subject principles. The purpose of this article is to investigate the role of four elements in the plant biology of the Islamic period. This research will be done using the library method based on historical studies with an analytical approach. The hypothesis of this research emphasizes that the four elements are the material cause, which has been inference for the first time in this article. The findings obtained from the examination of original historical sources show that there are four elements in two fields of botany, including plant biology and plant conditions. Because four elements are present in a plant and each one has a specific task, it is necessary to analyze the faculties of the plant into four elements (Earth, water, air, & fire) that have four qualities (warmth, coldness, wetness, dryness). Also, the cause for the differences and discrepancies in plants is related to the difference in the composition of four elements in them, and the conditions and parts of plants are also explained based on the four element system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • four elements
  • four qualities
  • plant biology
  • plant faculties
  • material cause
ابن ابی الخیر شهمردان (1362)، نزهت نامه علایی، فرهنگ جهانپور، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
 ابن جزله یحیی بن عیسی(1431)، منهاج البیان فی ما یستعمله الإنسان، قاهره: جامعة الدول العربیة، اول.
 ابن حمدوش عبد الرزاق بن محمد(1418)، کشف الرموز فی بیان الأعشاب، بیروت: دار الفکر، اول.
ابن رشد (1994)، رسالة السماء و العالم و رسالة الکون و الفساد، بیروت: دارالفکر،،‌ اول.
 ابن سینا حسین بن عبد الله (1426)، القانون فی الطب (طبع بیروت)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، اول،
ابن سینا حسین بن عبد الله (1980)، عیون الحکمة عبد الرحمن بدوی، ‌بیروت: دارالقلم دوم.
 ابن سینا حسین بن عبد الله(1426)، القانون فی الطب (طبع بیروت)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، اول،
 ابن نفیس قرشی علی بن ابی حزم (1387)، الشامل فی الصناعة الطبیة، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، اول.
ابن وحشیهّ ابوبکر احمد بن علی بن قیس الکسدانی، الفلاحۀ النبطیۀ، توفیق فهد، دمشق: المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیه
 ابو نصر هروی، قاسم بن یوسف (1356)، إرشاد الزراعة، تهران: امیرکبیر، دوم،
ابو نصر هروی، قاسم بن یوسف (1356)، إرشاد الزراعة، تهران: امیرکبیر، دوم،
اخوان الصفا (1412)، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیة، اول.
انطاکی داود بن عمر (1420)، النزهة المبهجة فی تشحیذ الأذهان و تعدیل الأمزجة، قم: موسسة البلاغ، اول.
 انطاکی داود بن عمر (بی تا)، تذکرة أولی الألباب - الجامع للعجب العجاب، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، اول.
 بغدادی علی بن احمد (1362)، المختارات فی الطب، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة، اول.
 بغدادی علی بن احمد (1362)، المختارات فی الطب، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة، اول.
بیرجندی عبدالعلی (1387)، معرفت فلاحت، به کوشش ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب،
چغمینى محمود بن محمد (بی تا)، شارح: شاه ارزانى، میر محمد اکبر بن محمد، مفرح القلوب (شرح قانونچه)، 1جلد، لاهور: مطبعة إسلامیة، اول.
حکیم مؤمن (1390)، تحفة المؤمنین، قم: نور وحی، اول،
راوندى، مرتضى(‏1354)، ‏تاریخ اجتماعى ایران، تهران: امیرکبیر، سوم‏
زهراوی خلف بن عباس (2004)، التصریف لمن عجز عن التألیف، مؤسسه الکویت للتقدم العلمی، کویت: إدارة الثقافة العلمیة، اول.
سعید بن هبة الله (1419)، المغنی فی الطب، بیروت: دار النفائس، اول.
 شاه ارزانی میر محمد اکبر بن محمد (1387)، فصول الأعراض، شارح: قادری، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، اول.
 شاه ارزانی، میر محمد اکبر بن محمد (1387)، طب اکبری، قم: جلال الدین، اول.
 شمس الدین احمد (1387)، خزائن الملوک، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، اول.
شهرزوری شمس الدین (1383)، رسائل الشجرة الالهیة، مقدمه دکتر نجفقلی حبیبی، تهران: موسسه حکمت و فلسفه ایران.
شهرزوری شمس الدین (1383)، رسائل الشجرة الالهیة، مقدمه دکتر نجفقلی حبیبی، تهران: موسسه حکمت و فلسفه ایران.
شیرازی ‌قطب الدین (1369)، ‌ درة التاج، تهران: انتشارات حکمت، سوم.
عقیلی علوی محمدحسین (1260)، مخزن الأدویة (طبع قدیم)، هندوستان: کلکته، سوم.
عقیلی علوی محمدحسین (1385)، خلاصة الحکمة (عقیلی)،، قم: اسماعیلیان، اول.
فسطوس بن اسکوراسیکه(1388) ورزنامه، حسن عاطفی، تهران:مرکز نشر دانشگاهی، اول
فضل الله همدانی رشیدالدین (1368)، آثار و احیاء، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
فضل الله همدانی رشیدالدین (1368)، آثار و احیاء، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
الفلاحۀ الرومیۀ،
 قادری سید ابو القاسم قدرت الله (1387)، فصول الأعراض (شرح کتاب حدود الأمراض حکیم ارزانی)، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران، اول.
الکاتبی نجم الدین علی میرک البخاری (1353)، حکمة العین و شرحه، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
 کرمانی محمد کریم بن ابراهیم (1362)، مترجم: عیسی ضیاء ابراهیمی، دقائق العلاج، کرمان: چاپخانه سعادت، چاپ: اول.
لهسایی‌زاده عبدالعلی (1382)، تحولات اجتماعی در روستاهای ایران، شیراز: نوید.
مورلاپه فرانسس (1370)، گرسنگی جهانی: دوازده افسانه، و جوزف کولینز، تهران: ایرانشهر، اول.
نورانی مصطفی (1384)، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامی، قم: ارمغان یوسف.
نوری محمدیوسف (1381)، مفاتیح الارزاق، هوشنگ ساعدلو، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، اول.