نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• غلامحسین مقدم حیدری ¹
• حمیدرضا آیت اللهی ²

¹ دانشجوی دکتری فلسفۀ علم و فنّاوری و مدرس دانشگاه صنعتی شریف

² استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

یکی از نظریه‌های متداول دربارة عقلانیت علم، عقلانیت به‌مثابة مبناگرایی است که بنابر آن، عقلانیت یک نظریة علمی و مبتنی‌بر داده‌های حسی است که آن نظریه بر آن اساس بنا شده است. اما داده‌های حسی قطعی و یقینی موضوعی است که مناقشات فراوانی را درپی داشته است. در این مقاله، با تمسک به آرای ویتگنشتاین درباب «یقین»، تلقی نوینی از یقینیات یک نظریۀ علمی ارائه می‌شود که، بنابر آن، هر نظریة علمی دارای دوگونه گزاره است: گزاره‌های ثابت و گزاره‌های سیال. پیرو چنین تقسیم‌بندی از گزاره‌های یک نظریة علمی، ایدة نوینی برای عقلانیت نظریه‌های علمی ارائه می‌شود. براساس این ایده، نظریه‌ای عقلانی است که اولاً سازگار باشد، ثانیاً گزاره‌های ثابت جامعة علمی را حفظ و گزاره‌های سیال را با گزاره‌های مناسب دیگری جایگزین کند. مقاله سعی می‌کند با ارائة شواهد تاریخی، کارایی، و واقع‌بینانه‌بودن این ایده را در برابر معیارهای عقلانیت مبتنی‌بر بداهت شواهد حسی بیان کند.

کلیدواژه‌ها

• عقلانیت
• مبناگرایی
• یقینیات
• گزاره‌های مرجع
• گزاره‌های ثابت
• گزاره‌های سیال

عنوان مقاله [English]

Rationality as Retaining "Fixed Propositions" and Replacing "Fluid Propositions"

نویسندگان [English]

• Gholam Hossein Moghaddam Heydari ¹
• Hamid Reza Ayatollahi ²

¹ PhD Student Philosophy of Science and Technology, Sharif Technology University

² Associate Professor, Institute of Humanities and Cultural Studies

چکیده [English]

One of the popular theories of rationality of science is rationality as foundationism according to which rationality of a scientific theory is based on sense data upon which the theory has been constructed. The issue of certain data is, however, followed by many debates. In the present article, appealing to Wittgenstein ideas about "certainty", authors present a new understanding of certainties in a scientific theory. According to this new understanding, each and every scientific theory consists of two kinds of propositions: fixed and fluid. Based on this classification of propositions of a scientific theory, a new idea is presented concerning rationality of scientific theories according to which a theory is rational if, firstly it is consistent and, second, it retains fixed propositions of the scientific society and replaces fluid propositions by other proper ones.
Presenting historical evidence, the authors try to show that this idea is efficient and realistic if it is assessed according to standards of rationality which are based on evidency of sense data.

کلیدواژه‌ها [English]

• rationality
• certainties
• reference propositions
• fixed propositions
• fluid propositions