دسته‌بندی نسبت علم و دین بر مبنای طیفی از هم‌خوانی تا ناهم‌خوانی نمونه‌ها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه دین، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

10.30465/ps.2025.51052.1762
چکیده
مسئله نسبت علم و دین از مهم‌ترین چالش‌های معرفتی معاصر است. این پژوهش با رویکردی نو به دسته‌بندی مصادیق رابطه‌ی علم و دین بر مبنای میزان هم‌خوانی و ناهم‌خوانی آن‌ها می‌پردازد. روش پژوهش مبتنی بر مطالعه و تحلیل موردی نمونه‌های عینی در طول هفت سال (1395-1403) در قالب مباحثات بین‌رشته‌ای با دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته‌های علوم پایه و فلسفه است. نشان داده‌ایم روابط علم و دین را می‌توان در سه دسته‌ی اصلی قرار داد: «هم‌خوانی» (مانند شواهد آغازمندی جهان و تنظیم ظریف کیهانی)، «بی‌تفاوتی» (که اکثریت موارد را شامل می‌شود)، و «ناهم‌خوانی» که خود به دو زیرگروه تقسیم می‌شود: ناهم‌خوانی‌های حل‌وفصل‌پذیر (مانند برخی تفسیرهای تکاملی) و ناهم‌خوانی‌های بحران‌زا (مانند تفاسیر فیزیکالیستی افراطی-نئوداروینیستی). در نتیجه با بهره‌گیری از استعاره‌ی موسیقایی، نشان داده‌ایم هر سه نوع رابطه کارکرد خاص خود را دارند و حتی موارد ناهم‌خوان می‌توانند محرک پیشرفت علمی و بازاندیشی معرفتی باشند و مطلوب است به جای اتخاذ مواضع بر مبنای منطق دوارزشی (درست/غلط)، از منطقی فازی با طیفی گسترده از هم‌خوانی تا ناهم‌خوانی استفاده کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله English

Categorizing Science-Religion Relations Based on a Spectrum of Consonance-Dissonance Cases

نویسنده English

Meysam Tavakoli Bina
Kalam Department Iranian Institute of Philosophy
چکیده English

The relationship between science and religion remains one of the most significant epistemological challenges in contemporary discourse. This research presents a novel approach to categorizing science-religion relations based on their degree of consonance and dissonance. The methodology involves case study analysis of concrete examples gathered over seven years (2016-2024) through interdisciplinary discussions with graduate students in basic sciences and philosophy. We demonstrate that science-religion relations can be classified into three main categories: ‘consonance’ (exemplified by evidence for cosmic beginning and fine-tuning), ‘indifference’ (comprising the majority of cases), and ‘dissonance,’ which further divides into two subcategories: resolvable dissonance (such as certain evolutionary interpretations) and crisis-inducing dissonance (as in extreme physicalist-neo-Darwinian interpretations). Employing a musical metaphor, we illustrate how each type of relationship serves a distinct function, with even dissonant cases potentially catalyzing scientific progress and epistemological reconsideration. We argue for replacing traditional binary logic (true/false) with a fuzzy logic approach that recognizes a broad spectrum from consonance to dissonance in analyzing science-religion relations.

کلیدواژه‌ها English

Science-Religion Relations
Science-Religion Conflict
Physicalist Reductionism
Science-Religion Methodology
Evolutionary Theory
Cosmic Origins