نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
گروه فلسفه دین، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
چکیده
مسئله نسبت علم و دین از مهم‌ترین چالش‌های معرفتی معاصر است. این پژوهش با رویکردی نو به دسته‌بندی مصادیق رابطه‌ی علم و دین بر مبنای میزان هم‌خوانی و ناهم‌خوانی آن‌ها می‌پردازد. روش پژوهش مبتنی بر مطالعه و تحلیل موردی نمونه‌های عینی در طول هفت سال (1395-1403) در قالب مباحثات بین‌رشته‌ای با دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته‌های علوم پایه و فلسفه است. نشان داده‌ایم روابط علم و دین را می‌توان در سه دسته‌ی اصلی قرار داد: «هم‌خوانی» (مانند شواهد آغازمندی جهان و تنظیم ظریف کیهانی)، «بی‌تفاوتی» (که اکثریت موارد را شامل می‌شود)، و «ناهم‌خوانی» که خود به دو زیرگروه تقسیم می‌شود: ناهم‌خوانی‌های حل‌وفصل‌پذیر (مانند برخی تفسیرهای تکاملی) و ناهم‌خوانی‌های بحران‌زا (مانند تفاسیر فیزیکالیستی افراطی-نئوداروینیستی). در نتیجه با بهره‌گیری از استعاره‌ی موسیقایی، نشان داده‌ایم هر سه نوع رابطه کارکرد خاص خود را دارند و حتی موارد ناهم‌خوان می‌توانند محرک پیشرفت علمی و بازاندیشی معرفتی باشند و مطلوب است به جای اتخاذ مواضع بر مبنای منطق دوارزشی (درست/غلط)، از منطقی فازی با طیفی گسترده از هم‌خوانی تا ناهم‌خوانی استفاده کنیم.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Categorizing Science-Religion Relations Based on a Spectrum of Consonance-Dissonance Cases
نویسنده [English]
- Meysam Tavakoli Bina
Kalam Department Iranian Institute of Philosophy
چکیده [English]
The relationship between science and religion remains one of the most significant epistemological challenges in contemporary discourse. This research presents a novel approach to categorizing science-religion relations based on their degree of consonance and dissonance. The methodology involves case study analysis of concrete examples gathered over seven years (2016-2024) through interdisciplinary discussions with graduate students in basic sciences and philosophy. We demonstrate that science-religion relations can be classified into three main categories: ‘consonance’ (exemplified by evidence for cosmic beginning and fine-tuning), ‘indifference’ (comprising the majority of cases), and ‘dissonance,’ which further divides into two subcategories: resolvable dissonance (such as certain evolutionary interpretations) and crisis-inducing dissonance (as in extreme physicalist-neo-Darwinian interpretations). Employing a musical metaphor, we illustrate how each type of relationship serves a distinct function, with even dissonant cases potentially catalyzing scientific progress and epistemological reconsideration. We argue for replacing traditional binary logic (true/false) with a fuzzy logic approach that recognizes a broad spectrum from consonance to dissonance in analyzing science-religion relations.
کلیدواژه‌ها [English]
- Science-Religion Relations
- Science-Religion Conflict
- Physicalist Reductionism
- Science-Religion Methodology
- Evolutionary Theory
- Cosmic Origins
)