پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
فلسفه علم
2383-0722
2383-0735
1
1
2011
09
21
آرای روششناختی و فلسفی هابرماس
1
35
FA
جواد
اکبری تختمشلو
دانشجوی دکتری فلسفة علم و فنّاوری، دانشگاه صنعتی شریف
jakbarit@gmail.com
هابرماس نظریهپردازی است که در چهارچوب سنت نظریة انتقادی گام برمیدارد و طی چند دهه حیات فکری خویش، در زمینة مقابله با انواع سلطهها بهخصوص سلطههای فکری که بهطور نامحسوسی افراد جوامع را تحت سیطرة خود قرار میدهند، تلاش کرده است. او در بخش فعالیتهای روششناختی و فلسفی خود، نقد نگاه پوزیتیویستی و علمگرایانه را که در صدد حاکمیت نگرش کمی و تکنولوژیکی بر تمامی شئونات زندگی آدمی برآمده بود، از جمله نخستین اهداف مهم خویش قرار داد. هابرماس برای این منظور، به تدوین، ارائه و تحلیل نظریة «علایق معرفتی» پرداخت. او در دورة بعدی حیات فکری خود، جهت شفافیتبخشیدن به فلسفة خویش تئوری «عقلانیت ارتباطی» را ارائه و بسط میدهد و بدینوسیله کارایی عقل را در الگوی مفاهمة متقابل تأیید، تأکید و تحلیل میکند. هابرماس بهجهت غلبه بر انتقادات وارده، در برخی آرای قبلی خود مثل نظریة صدق تجدید نظرهایی را اعمال میکند که در این مقاله، بههمراه دیدگاههای مهم معرفتشناختی و فلسفی وی، مورد بحث و بررسی واقع میگردند.
هابرماس,معرفتشناسی,علمگرایی,خوداندیشی,عقل و عقلانیت,صدق
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_39.html
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_39_e6331d9778f9e0377415be3e8b5a3096.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
فلسفه علم
2383-0722
2383-0735
1
1
2011
09
21
روششناسی علمی پوپر و ارزش داوری
37
59
FA
سیدهدایت
سجادی
دانشجوی دکتری فلسفه علم و فناوری، و دبیر آموزش و پرورش تهران
hedayatsajadi@gmail.com
بهزعم پوپر، اگرچه در نهان خویش، از برخی داوریهای ارزشی متأثر شده است، اما به آن معنا نیست که خود مرتکب همان خطایی شده که پوزیتیویستها را بدان متهم کرده است. در این مقاله، ضمن پرداختن به نقش ارزشداوری در فلسفة علم پوپر، نشان داده شده است که تأثیرپذیری پوپر از ارزشداوری، فراتر از آن چیزی است که وی به آن اذعانمی کند. به نظر نگارنده، دو موضع مهم در روششناسی علمی پوپر، مستعد نفوذ ارزشها هستند: فرایند وضع و انتخاب قاعدههای روششناسی، و فرایند انتخاب گزارههای پایه. از تحلیل این دو فرایند در روششناسی علمی پوپر، این نتایج استنباط میشوند که «دانشمند، بهمثابة دانشمند ارزشداوری میکند»، و «پوپر هم خود بهمثابة یک فیلسوف علم، ارزشداوری نموده است».
پوپر,روششناسی علمی,ارزش داوری,قاعدههای روششناسی,گزارههای پایه
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_40.html
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_40_f48ea9e2fd0cd99af32c8541d98fb9a2.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
فلسفه علم
2383-0722
2383-0735
1
1
2011
09
21
واقعیت فیزیکی در نظریة الکترومغناطیس کلاسیک
61
74
FA
محمود
مختاری
دانشجوی دکتری فلسفه علم و فناوری، و پژوهشگر سازمان انرژی اتمی
ma_mokhtari@sbu.ac.ir
در خصوص مفهوم میدان در نظریة الکترومغناطیس ـ همچون دیگر مفاهیم فیزیک ـ رویکردهای مختلفی وجود دارد که عملیاتگرایی و واقعگرایی از مطرحترین آنها هستند. در این مقاله ابتدا دیدگاههای تجربهگرایانة کارنپ و بریجمن مطرح میشود و سپس نگاه واقعگرایانة مارک لنگ براساس کتاب مقدمهای بر فلسفة فیزیک <br />(Lange, 2002) وی مورد بررسی قرار میگیرد. مارک لنگ در این کتاب به دو مسئلة اساسی میپردازد: «چرا کنش از راه دور یک مسئله است» و «چه دلایلی برای واقعی دانستن میدانها داریم؟» استدلال اصلی لنگ برای هردو مسئله، مبتنی بر فرض شهود موضعیت و ارضای این شهود است. وی فیزیک کلاسیک را در حل مسائل مربوط به وضعیت هستیشناختی انرژی، واقعیت میدان و موضعیت فضا ـ زمانی ناتوان میداند و معتقد است که همانا نظریة نسبیت اینشتین است که از عهدة این مسائل برمیآید. <br />در این مقاله از این ادعا دفاع میشود که مفهوم واقعیت میدان در حوزة کلاسیکی صرفاً مبتنی بر یک پسزمینه و باور متافیزیکی و هستیشناسانه است، بنابراین با دیدگاه عملیاتگرایی تعدیلشده در خصوص شناخت میدان قابل جمع است.
نظریة الکترومغناطیس,موضعیت,واقعگرایی,عملیاتگرایی,مارک لنگ
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_41.html
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_41_8c642319a0b87c9067660bd8d6499300.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
فلسفه علم
2383-0722
2383-0735
1
1
2011
09
21
فرانکنشتاین یا پرومته: تحقیق در باب ذاتگرایی در تکنولوژی پزشکی
75
103
FA
مهدی
معینزاده
دانشجوی دکتری فلسفه علم و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
Dr.Moinzadeh@yahoo.com
قول به ماهیتی مستقل از ارادۀ آدمیان برای تکنولوژیِ، از سوی هر اندیشمندی که ارائه شود، تأثیرات درازدامنی بر کل منظومۀ تأملات او دربارۀ تکنولوژی بر جای مینهد. هایدگر را در زمرۀ قائلین به ماهیت مستقل برای تکنولوژی (ذاتگرایان یا essentialists) آوردهاند. رأی هایدگر به این ماهیت، مؤکد و سازگار با سایر پارههای تفکر او در باب تکنولوژی است. این قول حتی تا نهایت فلسفهورزی او دربارۀ تکنولوژی یعنی آنجا که راهی بهسوی رهایی از گشتل تکنولوژی میجوید، جاری است. مقالۀ حاضر سعی بر آن دارد که ادله و شواهد عرضهشده دربارۀ این موضوع از سوی هایدگر را بر تکنولوژی پزشکی جاری سازد. آنگاه به نقدهایی که ممکن است بر این ادله و شواهد وارد شوند، میپردازد. جستن بنیادهای آرای هایدگر در باب تکنولوژی در نخستین اثر کلاسیک وی ـ هستی و زمان ـ مطمح نظر مقاله بوده است.
هایدگر,گشتل,فلسفۀ تکنولوژی,انکشاف تکنولوژیک,تکنولوژی پزشکی
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_42.html
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_42_653b650e24229bda6cf58375994ad15f.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
فلسفه علم
2383-0722
2383-0735
1
1
2011
09
21
بررسی مفاهیم، اصول و روش دکارت در بنیانگذاری علم جدید
105
122
FA
غلامحسین
مقدم حیدری
دانشجوی دکتری فلسفه علم و فناوری، و مدرس دانشگاه صنعتی شریف
gmheidari@gmail.com
معمولاً دکارت را یکی از بنیانگذاران علم جدید میدانند. او با ابداع هندسة تحلیلی ماده را ممتد گرفت و با طرد تبیین غایتگرایانة ارسطویی تبیین مکانیکی را جایگزین آن کرد. دکارت با الهام از ریاضیات روشی را بنا کرد که بر طبق آن هر مسئلة علمی برحسب اعداد و اشکال هندسی صورتبندی گردد. او معتقد بود که کلیة واقعیات جهان مادی در چهارچوبی هندسی قابل بیان است و اختلاف اشیا در چنین جهانی تنها به سبب حرکت آنهاست. در این مقاله سعی شده است برخی از مقومات نظریة دکارت همچون ممتدبودن ماده و جسم، قوانین حرکت و روش پژوهش علمی او را بررسی شود.
روش دکارتی,هندسة تحلیلی,قوانین حرکت,نورشناسی,کیفیات اولیه,کیفیات ثانویه,ادراکات حسی
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_43.html
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_43_f9ca897933baa28117d6dbf351f86e55.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
فلسفه علم
2383-0722
2383-0735
1
1
2011
09
21
پزشکی بهمثابة یک پارادایم؟
123
136
FA
علیرضا
منجمی
0000-0002-7733-7733
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
monajemi@ihcs.ac.ir
یکی از تلاشهایی که در حوزۀ فلسفۀ طب صورت گرفت، تعمیم آموزههای فلسفۀ علم به حوزۀ پزشکی بود. در این زمینه آثار توماس کوهن بیشتر از سایر فلاسفۀ علم مورد عنایت قرار گرفت و تلاش شد براساس مفاهیم پارادیم، بحران پارادایمی، انقلاب پارادایمی، و وضعیت پزشکی در جهان امروز فهم شود. پزشکی امروز (بخوانیم مدرن) یک پارادایم است و این پارادایم اکنون دچار بحران شده است. دو نشانۀ اصلی ِاین بحران یکم، اقبال بیماران به طب مکمل، و دوم درگرفتن بحثهای فلسفی و اخلاقی در جامعۀ پزشکی هستند. به این ترتیب در این گفتار تلاش شده است با پاسخگفتن به چهار پرسش اساسی وضعیت طب مدرن فهم شود. پرسش اول در مورد ماهیت خود طب است. اینکه در این عالم مدرن، طب دقیقاً چه تعریفی دارد، نقطۀ ورود به بحث است. پرسش دوم آن است که آیا پزشکی اساساً یک پارادایم است یا بهطور بنیادین با معنایی که از پارادایم مراد میشود، ناسازگار است. به این ترتیب نشان داده میشود که طبابت پارادایم نیست و زیست ـ پزشکی به مفهوم پارادایم نزدیکتر است و زیست ـ پزشکی هم به مثابة پارادایم در بحران نیست.
پارادایم,پزشکی,فلسفۀ علم,طبابت,زیست ـ پزشکی
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_44.html
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_44_84846584e904549b2d084194db205cb3.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
فلسفه علم
2383-0722
2383-0735
1
1
2011
09
21
مسئلۀ اندازهگیری در مبانی فلسفی مکانیک کوانتوم
137
160
FA
علیرضا
منصوری
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
mansouri@ihcs.ac.ir
اندازهگیری در مکانیک کوانتوم یکی از وجوه افتراق اساسی آن با مکانیک کلاسیک است. در این مقاله مسئلۀ اندازهگیری، بهعنوان یک مسئلۀ مهم در مکانیک کوانتوم طرح شده است و ضمن تحلیل مبانی فلسفی آن، راهحلهایی که مدلهای مختلف نظری برای آن ارائه کردهاند بهاجمال بررسی، تحلیل و مقایسه شده است تا از رهگذر آن بهترین راهحل یا راهحلهای ارائهشده انتخاب شود.
اندازهگیری,تعبیر مکانیک کوانتوم,رئالیسم,گربۀ شرودینگر
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_45.html
https://philosophy.ihcs.ac.ir/article_45_0b6f26cd019979a92af5401f99fa4578.pdf