علیرضا منجمی؛ حمیدرضا نمازی
چکیده
«علوم‌انسانی پزشکی» در وهلۀ اول عبارتی نامأنوس به نظر می‌رسد. اینکه چگونه دو حوزۀ مجزا و متمایزِ معرفتی، همنشین شده‌اند، به وضعیت پروبلماتیک پزشکی اشاره دارد. در بخش ابتدایی مقاله به تحلیل علوم‌انسانی پزشکی بر اساس روش مطالعات مناقشه‌های این حوزه خواهیم پرداخت و در بخش دوم، حوزۀ انتقادی مطالعات فراپزشکی را به عنوان بدیل ...
بیشتر
«علوم‌انسانی پزشکی» در وهلۀ اول عبارتی نامأنوس به نظر می‌رسد. اینکه چگونه دو حوزۀ مجزا و متمایزِ معرفتی، همنشین شده‌اند، به وضعیت پروبلماتیک پزشکی اشاره دارد. در بخش ابتدایی مقاله به تحلیل علوم‌انسانی پزشکی بر اساس روش مطالعات مناقشه‌های این حوزه خواهیم پرداخت و در بخش دوم، حوزۀ انتقادی مطالعات فراپزشکی را به عنوان بدیل علوم انسانی پزشکی پیشنهاد خواهیم داد. جریان معاصر علوم انسانی پزشکی با نقد پزشکی مدرن از اواخر دهۀ شصت و اوایل دهۀ هفتاد میلادی آغاز شد که دغدغه اش، گسترش روزافزون علوم زیست‌پزشکی و انسان‌زدایی پزشکی بود. پیشگامان این حوزه ، راه‌حل را در این یافتند که پیوند علوم انسانی با حوزۀ پزشکی می‌تواند گره‌گشا باشد. علوم‌انسـانی پزشکی، با بازنگری در برنامه‌های آموزشی بسیاری از دانشکده‌های پزشـکی آمریکای شمالی و اروپا پا گرفت و به‌تدریج به پژوهش‌های بالینی و طبابت نیز تسری یافت.با مرور و تحلیل دقیق پژوهش‌ها و ادبیات علوم‌انسانی پزشکی پنج مناقشه اصلی شناسایی شدند: تعابیر و تعاریف گسترده و مختلف، رشته – حوزه، چندرشتگی - میان‌رشتگی، علوم انسانی پزشکی - علوم انسانی سلامت، علوم انسانی کلاسیک - علوم انسانی انتقادی و علوم انسانی پزشکی - فلسفه پزشکی. در تحلیل نهایی در لایه زیربنا دو عنصر را می‌توان از هم بازشناخت: یکی دوگانه‌ها و دیگری رانه‌ها یا فرآیندها. دوگانه‌ها را می‌توان ذیل چند گروه کلی‌تر دسته‌بندی کرد: روش‌شناختی، علم‌شناختی، هستی‌شناختی و پراکسیولوژیک. در مورد رانه‌ها یا فرآیندها می‌توان به طبی‌سازی، بوروکراتیزاسیون، تکنیکی‌سازی، اخلاقی‌سازی، علمی‌سازی تخصصی‌سازی و نیز فردی‌سازی اشاره کرد. اما همان طور که در تحلیل نهایی اشاره کرده‌ایم، رویکرد انتقادی توفیق چندانی نیافته است.در بخش دوم مقاله به دو پرسش پرداخته ایم. پرسش نخست آنکه رویکرد انتقادی قابل دفاع در علوم‌انسانی پزشکی/سلامت چه مقوماتی دارد و پرسش دیگر اینکه مطالعات فراپزشکی که به عنوان بدیلی برای علوم‌انسانی پزشکی/سلامت پیشنهاد شده است، چه معنا و مقوماتی دارد.پزشکی و علوم انسانی (علوم اجتماعی مدرن) از یک سنخ هستند و به همین دلیل جامعه‌شناسی، روانشناسی و انسان‌شناسی نمی‌توانند هدف علوم انسانی پزشکی یعنی انسانی کردن پزشکی را برآورده کنند. از این رو نظریۀ انتقادی‌ای باید مورد توجه قرار بگیرد که همزمان علوم‌اجتماعی و پزشکی را نقد کند؛ همچون فوکو، گادامر و هابرماس . «مطالعات انتقادی فراپزشکی» همچون چتری فرارشته‌ای، باید متکفل توجه به پرسش‌های بنیادین پزشکی شود ، جریانی انتقادی میان رشته‌های علوم انسانی سلامت برقرار و هم چنین مواجهه انتقادی به غایت و هدف طبابت و پزشکی را تقویت کند
علیرضا منجمی
چکیده
در کتاب تولد کلینیک فوکو نشان می‌دهد این نه علوم طبیعی بلکه پزشکی بالینی بود که بنیان علوم انسانی را بنا نهاد. در انتهای کتاب تولد کلینیک او این مدعا را مطرح می‌کند که علوم انسانی بر بنیان پزشکی بالینی مدرن بنا شده است. او می‌گوید: اهمیت علم پزشکی در تأسیس علوم انسانی اهمیتی که صرفاً روش‌شناختی نیست زیرا هستی انسان به‌منزلۀ ابژۀ ...
بیشتر
در کتاب تولد کلینیک فوکو نشان می‌دهد این نه علوم طبیعی بلکه پزشکی بالینی بود که بنیان علوم انسانی را بنا نهاد. در انتهای کتاب تولد کلینیک او این مدعا را مطرح می‌کند که علوم انسانی بر بنیان پزشکی بالینی مدرن بنا شده است. او می‌گوید: اهمیت علم پزشکی در تأسیس علوم انسانی اهمیتی که صرفاً روش‌شناختی نیست زیرا هستی انسان به‌منزلۀ ابژۀ علم پوزیتیو تعریف یا تلقی می‌شود.» البته فوکو بیشتر از این مدعای خود را توضیح نمی‌دهد و به همین میزان بسنده می‌کند. در این مقاله تلاش خواهم کرد نشان دهم چگونه بر مبنای صورت‌بندی او از پزشکی بالینی می‌توان از این مدعا دفاع کرد و این مدعا چه استلزاماتی برای علوم انسانی به همراه خواهد داشت. برای فهم و دریافت این مدعا باید تمهیداتی فراهم کرد. هر دو تمهید مبتنی بر آراء فیلسوفان پزشکی است تا صورت‌بندی دقیق و قابل‌فهمی از پزشکی بالینی موردنظر فوکو به دست داده شود. بدون این تمهیدات فهم مدعای فوکو دشوار خواهد بود چون به نظر می‌رسد او در کتاب تولد کلینیک بسیاری از این موارد را مسکوت گذاشته یا بدیهی فرض کرده است یا نادیده گرفته است و شارحان‌اش هم با سنت فلسفۀ پزشکی ناآشنا بوده‌اند. در ابتدا تلاش می‌کنم نشان دهم که پزشکی نوع متفاوتی از شیوۀ تفکر در مقایسۀ با علوم طبیعی است که اگر چنین نبود مدعای فوکو به تفسیری سطحی و پیش‌پاافتاده خلاصه می‌شد: پزشکی انسان را ابژۀ علم بدل کرد و پس از آن بود که با الهام از علوم طبیعی تأسیس علوم انسانی محقق شد که باور ناروایی است. این بخش بر اساس آراء لودویگ فلک تفاوت‌های جدی تفکر پزشکی و علوم طبیعی تقریر خواهد شد. ساختار پزشکی بالینی و علوم مختلفی که در این حوزه وجود دارند را تعریف و تعامل آنها را نشان می‌دهم. در این بخش از آراء کاظم صادق‌زاده وام گرفته شده است. در بخش بعدی تلاش خواهم کرد بر مبنای تمهیدات صورت گرفته نشان دهم فوکو چگونه پزشکی بالینی مدرن و سیر تطورش را چگونه در قالب فضابخشی‌های سه‌گانه صورت‌بندی کرده است. در فصل پایان نشان خواهم داد چگونه صورت‌بندی فوکو از پزشکی بالینی می‌تواند بنیان علوم انسانی قرار گیرد. بدین ترتیب به نظر می‌رسد این نوشتار تلاشی است برای پیوند زدن فلسفۀ پزشکی و فلسفۀ علوم انسانی با خوانشی جدید از کتاب «تولد کلینیک».
علیرضا منجّمی؛ حمیدرضا آیت‌اللهی؛ مهدی معین زاده
دوره 3، شماره 6 ، مهر 1392، ، صفحه 99-118
چکیده
طبی‌سازی فرایندی است که در آن پزشکی به قلمروهایی مانند زایمان و تولد، اعتیاد، چاقی، زیبایی، جوان‌شدن، تنهایی و انزوا، که اساساً پزشکی نیستند، وارد می‌شود و تدابیری پزشکی برای اصلاح یا درمان آنها ارائه می‌کند. دو تبیین اصلی برای طبی‌سازی ارائه شده است که می‌توان آنها را به اختصار تبیین مارکسیستی و تبیین کنترل اجتماعی نامید. ...
بیشتر
طبی‌سازی فرایندی است که در آن پزشکی به قلمروهایی مانند زایمان و تولد، اعتیاد، چاقی، زیبایی، جوان‌شدن، تنهایی و انزوا، که اساساً پزشکی نیستند، وارد می‌شود و تدابیری پزشکی برای اصلاح یا درمان آنها ارائه می‌کند. دو تبیین اصلی برای طبی‌سازی ارائه شده است که می‌توان آنها را به اختصار تبیین مارکسیستی و تبیین کنترل اجتماعی نامید. این مقاله تلاش می‌کند تا طبی‌سازی را از منظری جدید مورد مداقه قرار دهد. مدعای این مقاله آن است که طبی‌سازی به مثابة تکنولوژی تبیین جامعتری از این پدیده ارائه می‌کند. در این راستا آرای سه فیلسوف مهم تکنولوژی، هایدگر، برگمان، و فینبرگ در تبیین طبی‌سازی به مثابة تکنولوژی مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.
