آرای روش‌شناختی و فلسفی‌ هابرماس

جواد اکبری تختمشلو

دوره 1، شماره 1 ، فروردین 1390، ، صفحه 1-35

چکیده
  هابرماس نظریه‌پردازی است که در چهارچوب سنت نظریة انتقادی گام بر‌می‌دارد و طی چند دهه حیات فکری خویش، در زمینة مقابله با انواع سلطه‌ها به‌خصوص سلطه‌های فکری که به‌طور نامحسوسی افراد جوامع را تحت سیطرة خود قرار می‌دهند، تلاش کرده است. او در بخش فعالیت‌های روش‌شناختی و فلسفی خود، نقد نگاه پوزیتیویستی و علم‌گرایانه را که در صدد ...  بیشتر

بازخوانی مفهوم مزاج برپایۀ پزشکی مدرن

امید آهنچی مرکز؛ محمد سعیدی مهر

دوره 1، شماره 2 ، مهر 1390، ، صفحه 1-23

چکیده
  مفهوم مزاج یکی از مفاهیم کلیدی است که از یک‌سوی در پزشکی و طبیعیات قدیم و از سوی دیگر در مباحث فلسفی به‌ویژه در حوزۀ نفس‌شناسی، نقش مهمی را ایفا می‌کرده است. از نظر قدما، مزاج کیفیتی است که در اثر واکنشِ میان عناصر اربعۀ جسم حاصل شده و دارای خاصیتی متفاوت از خاصیت اجزاست. کیفیت حاصل شده، دارای درجات متفاوتی از اعتدال است و میزانِ ...  بیشتر

انواع شیمیایی، کشف یا قرارداد: بررسی دیدگاه جوزف لاپورت در مورد ارجاع واژه‌های انواع طبیعی

کیوان الستی

دوره 2، شماره 3 ، فروردین 1391، ، صفحه 1-22

چکیده
  بر اساس دیدگاه هیلاری پاتنم، نام‌گذاری و ارجاع انواع به‌نحوی است که بر مبنای آن دو مرحلة تحقیق تجربی در مورد نوع امکان‌پذیر می‌شود. در سال‌های اخیر جوزف لاپورت، در مورد نام‌گذاری انواع طبیعی، معضلی تشخیص داده است؛ او نشان می‌دهد که برای انواع دارای واریته، نمونه‌های مبهمی وجود دارند که نمی‌توان به‌راحتی تصمیم ...  بیشتر

خوارزمی نظریه‌‏‏پرداز معادلات درجه دوم

جعفر آقایانی چاوشی

دوره 2، شماره 4 ، مهر 1391، ، صفحه 1-24

چکیده
  محمد بن موسی خوارزمی ریاضی‌دان بلندآوازة ایرانی در قرن سوم هجری علمی را برای نخستین‌بار صورت‌بندی و تدوین کرد که خود آن را «جبر و مقابله» نامید؛ علمی که تمام شرایط یک دانش واقعی را داشت، یعنی همان‌که ارو‏پاییان از آن به «ساینس» تعبیر می‏کنند. این ریاضی‌دان با استفاده از این دانش نو‏پا توانست همة‏ معادلات ...  بیشتر

برونی‌گرایی و مسئلة استقرا

جلال پیکانی

دوره 3، شماره 5 ، فروردین 1392، ، صفحه 1-21

چکیده
  مسئلة سنتی استقرا یکی از صور بسیار مشهور شکاکیت به شمار می‌رود و تا به حال فلاسفة بسیاری برای حل یا منحل‌ساختن آن کوشیده‌اند؛ برونی‌گرایی یکی از رهیافت‌هایی است که به باور برخی معرفت‌شناسان می‌تواند در حل مسئلة سنتی استقرا به کار آید. مهم‌ترین نظریة مطرح‌شده در زمینة برون‌گرایی، نظریة اعتمادگرایی فرایندی است. اعتمادگرایی فرایندی ...  بیشتر

پوپر و عدم قطعیت

محدثه برهانی‌نژاد؛ حسین واله

دوره 3، شماره 6 ، مهر 1392، ، صفحه 1-12

https://doi.org/.

چکیده
  پوپر معتقد است که هایزنبرگ در تعبیرش از اصل عدم قطعیت دچار اشتباه شده است. به نظر وی، وجود حدی برای دقت که مدعای هایزنبرگ است، نتیجة منطقی فرمول‌های تئوری کوانتوم نیست، بلکه فرضی اضافی است. به باور پوپر، تعبیر هایزنبرگ از عدم قطعیت حاوی عناصر متافیزیکی و لذا ابطال‌ناپذیر است. پوپر با ارائة نظریة پراکندگی آماری، تفسیری جدید از عدم ...  بیشتر

مطابقت ذهن و عین در اندیشة ملاصدرا

صغری باباپور؛ جعفر شانظری؛ مهدی دهباشی

دوره 4، شماره 7 ، فروردین 1393، ، صفحه 1-20

چکیده
  از نظرملاصدرا، مسئلة مطابقت و عدم مطابقت، در علم حصولی مطرح است؛ زیرا علم حصولی صورتی از شیء در ذهن است، و صورت ذهنی باید با واقع مطابقت داشته باشد.وی بر این باور است کهماهیت واسطة بین عین و ذهن است که در هر دو مرتبة وجودی عیناً تکرار شده است. البته اشکالاتی بر نظریة ماهوی ملاصدرا وارد آمده که در نهایت حاکی از آن است که این نظریه نتوانسته ...  بیشتر

فراروش‌شناسی حل مناقشۀ اثبات ریاضیاتی

حسین بیات؛ موسی اکرمی

دوره 4، شماره 8 ، مهر 1393، ، صفحه 1-18

چکیده
  گسترش روش‌های استدلال ریاضی، در دهه‌های اخیر، منجر به نقد اساسی تعریف کلاسیک اثبات ریاضیاتی شده است. منتقدان، معمولاً، تعریف‌های بدیلی پیشنهاد کرده‌اند؛ تعریف‌های فراوانی که دارای پیش‌فرض‌ها و پیامدهای گوناگون و گاهی حتی ناسازگاری هستند. این وضعیت، ریاضیات را در معرض نسبی‌نگری قرار داده است. از این رو، مسئلۀ فراوانی تعریف‌های ...  بیشتر

«چندجهانی»، علمی یا فلسفی؟

علیرضا سبحانی؛ مهدی گلشنی

دوره 5، شماره 9 ، فروردین 1394، ، صفحه 1-28

چکیده
    ثابت‌های بنیادی در مدل‌های استاندارد فیزیک ذرات و کیهان‌شناسی حیات در جهان ما را توضیح می‌دهند. هر گونه تغییری در این ثابت‌ها حیات را غیرممکن می‌‌کند. یکی از راه‌‌های توجیه این شرایط ایدة جهان‌های متعددی است که قوانین فیزیکی در هر یک از آن‌ها مستقلاً ساختاربندی شده است و ما در یکی از آن‌ها، که با پیچیدگی سازگار است، قرار ...  بیشتر

ناتوانی مدل استیفنز در محدودکردن استدلال «احتیاط بهتر از پشیمانی است

سیدمحمدمهدی اعتمادالاسلامی بختیاری؛ میرسعید موسوی کریمی

دوره 5، شماره 10 ، مهر 1394، ، صفحه 1-20

چکیده
  برخی فیلسوفان بر این باورند که اصل انتخاب طبیعی اعتمادپذیری فرایندهای باورسازی را تضمین می‌کند. طبق این دیدگاه، آن دسته از فرایندهای باورسازی که بیش‌تر باورهای صادق تولید می‌کنند تا باورهای کاذب، برای تولید مثل و بقای موجود زنده سودمندند و از این ‌رو انتخاب طبیعی آن‌ها را حفظ می‌کند. استفن استیچ در استدلالی که به «احتیاط بهتر ...  بیشتر

نگاهی ارزیابانه به «تجربه‌گرایی برساختی» ون‌فراسن

جواد اکبری تختمشلو؛ مهدی گلشنی

دوره 6، شماره 11 ، فروردین 1395، ، صفحه 1-36

چکیده
  ون‌فراسن از زمان نگارش کتاب تصویر علمی واقع‌گرایی علمی را به باد انتقاد گرفته و تجربه‌گرایی برساختی خود را به‌عنوان جانشینی مناسب برای آن ارائه کرده است. او با تمسک به این آموزۀ تجربه‌گرایی که «تجربه یگانه منبع ما برای شناخت جهان است» هر گونه آگاهی از سطح مشاهده‌ناپذیر جهان طبیعت را ناممکن اعلام می‌کند. ون‌فراسن اعتقاد ...  بیشتر

سرچشمه‌های معرفت‌شناسی آنارشیستی فایرابند

مصطفی تقوی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1395، ، صفحه 1-14

چکیده
  این مقاله از سه بخش تشکیل شده است. در بخش نخست، نظریه آنارشیستی فایرابند درباره معرفت به اجمال معرفی می­شود. در این بخش توضیح داده می­شود که چرا او مخالف پوزیتیویزم منطقی و فلسفة علمِ پوپر، لاکاتوش و حتی کوهن است و معتقد است که علم از سایر سنت­های شناختی برتر نیست. فایرابند تأکید می­کند تنها اصل ابدی که می­توانیم از فعالیت واقعی ...  بیشتر

تبیین رویکرد هرمنوتیکی ماری هسه در فهم مفاهیم علمی

سعیده باقری؛ شهین ایروانی؛ خسرو باقری ایران دوست؛ محمدرضا شرفی جم

دوره 7، شماره 13 ، مرداد 1396، ، صفحه 1-22

چکیده
  پژوهش حاضر از سه بخش تشکیل شده است: مرور رویکردهای مطرح در فلسفه علم، طرح رویکرد هرمنوتیکی ماری هسه و در نهایت استنتاج دیدگاه هسه در رابطه با فهم مفاهیم علمی. بخش اول فضای پسااثبات­گرایانۀ حاکم بر فلسفۀ علم در نیمۀ دوم قرن بیستم را ترسیم می­کند تا در بخش بعدی، جایگاه رویکرد هسه در این میان وضوح بیش­تری داشته باشد. در بخش دوم مدل­هایی ...  بیشتر

توطئة سکوت بررسی نقش ناظر ارجح در ناسازگاری نظریة نسبیت خاص و متافیزیک پویانگرانه

حسن امیری آرا؛ امیر احسان کرباسی زاده

دوره 7، شماره 14 ، اسفند 1396، ، صفحه 1-25

چکیده
  پس از انتشار مقالة پرنفوذ هیلاری پاتنم در سال 1967 با عنوان «زمان و هندسة فیزیکی»، بحث از نظریة نسبیت خاص در مناقشة میان دیدگاه ایستانگرانه و دیدگاه پویانگرانه به شکلی جدی در فلسفة زمان معاصر مطرح شد. پاتنم در این مقاله با استفاده از این نظریه استدلالی به سود دیدگاه ایستانگرانه طرح می‎کند. او در استدلال خویش مبتنی بر نظریة نسبیت ...  بیشتر

ناسازگاری پیوسته‌گرایی هندسی واتم‌گرایی کلام در آرا فخر رازی

بنفشه افتخاری

دوره 8، شماره 15 ، شهریور 1397، ، صفحه 1-26

چکیده
  اتم‌گرایی کلام که هم معتزلهوهماشاعره از آن دفاع کرده اند، شامل اتم‌گرایی هندسی نیز می‎گردد. اتم‌گرایی هندسی، اتم‌گرایی است که خطوط و اشکال هندسی را متشکل از تقسیم ناپذیرها می‎داند. به بیانی دیگر، در این نگاه، خط از گرد هم­آمدن نقاط بوجود می‎آید. این دیدگاه با تعاریف اولیه کتاب اصول اقلیدس و در نهایت با هندسه کلاسیک ناسازگار ...  بیشتر

امکان طبیعت‌گرایی در علم

سید مهدی بیابانکی

دوره 8، شماره 16 ، اسفند 1397، ، صفحه 1-17

چکیده
  طبیعت‌گرایی علمی آموزه‌ای مشتمل بر دو جزء هستی‌شناختی و روش‌شناختی است. بر اساس جزء روش‌شناختی، روش علمی تنها منبع برای کسب شناخت معتبر (راجع به طبیعت) است و بر اساس جزء هستی‌شناختی، همه آنچه وجود دارد (علی الاصول) می‌تواند بوسیله علم مورد پژوهش قرار گیرد. برخی از فلاسفه طبیعت‌گرا معتقدند که جزء هستی‌شناختی، یعنی طبیعت‌گرایی ...  بیشتر

نظریه اتم‌گرایانه حرکت فخر رازی در تراکنش با نظریه حرکت ارسطویی؛ رویکردی تحلیلی

بنفشه افتخاری

دوره 9، شماره 17 ، شهریور 1398، ، صفحه 1-25

https://doi.org/10.30465/ps.2019.4164

چکیده
  فخر رازی از متفکرانی است که نقش برجسته ای در گفتمان بین دو نحله فکری زمان خود، یعنی مشائی­گری و کلام اشعری دارد؛ وی با روشی فلسفی، نظریات کلامی را می پروراند. نظریه حرکت فخر رازی در چارچوب اتم­گرایی کلام جای دارد.در این مقاله قصد داریم نشان دهیم که نظریه حرکت اتم­گرایانه کلام چگونه با مبانی فیزیک ارسطویی در تراکنش استو چگونه فخر ...  بیشتر

فلسفه تکنولوژی بورگمان: مروری انتقادی

سعیده بابایی

دوره 9، شماره 18 ، بهمن 1398، ، صفحه 1-30

https://doi.org/10.30465/ps.2020.4549

چکیده
  بشر برای گره گشایی از بسیاری از مشکلات خود به ساختن تکنولوژی روی آورده است. تکنولوژی اگرچه در حل بسیاری از این مشکلات مؤثر بوده، اما خود باعث به وجود آمدن بحران‌هایی نیز شده است. از این رو، برخی از فلاسفه به تأمل درباره تکنولوژی پرداخته‌اند و علت بحران‌آفرینی تکنولوژی و راه‌های برون‌رفت از این بحران‌ها را مورد مداقه قرار داده‌اند. ...  بیشتر

کارنپ و کواین، رویارویی در فراوجودشناسی

محمدحسین اسفندیاری

دوره 10، شماره 19 ، خرداد 1399، ، صفحه 1-27

https://doi.org/10.30465/ps.2020.5251

چکیده
  هنوز نظریۀ کارنپ پیرامونِ وجودشناسی جان نگرفته بود که کواین به آن تاخت؛ و این، تاخت‌و‌تازی را میان دو فیلسوف برایِ بیش از نیم قرن موجب شده. هم‌چونان پرسش این است: حق با کدام یک بود/است؟ در مقالۀ پیشِ رو، با مرورِ نظریۀ کارنپ، نقدهایِ جسته‌و‌گریختۀ کواین را در سه عنوان به مواضعِ او روایت کرده‌ام. نشان داده‌ام که چگونه نظریۀ کارنپ ...  بیشتر

نسبت بین فیزیک اتم‌گرایی کلام به مادی‌گرایی و الحاد در رویکردی تحلیلی

بنفشه افتخاری

دوره 10، شماره 20 ، مهر 1399، ، صفحه 1-21

https://doi.org/10.30465/ps.2020.5743

چکیده
  تاریخچه اتم‌گرایی، به یونان باستان می‌گردد. اتم‌گرایی یونان، نظریه ماتریالیستی (مادی‌گرا)، علی و مکانیکی بود. اتم‌گرایی، چه اتم‌گرایی یونان و چه اتم‌گرایی جدید (بعد از قرن هفدهم) از جهاتی یک نظریه مادی‌گرا به شمار می‌رود. در قرون وسطی در جهان اسلام نیز نوعی نظریه اتم‌گرایی برای تبیین طبیعت توسط متکلمین معتزلی و اشعری ارائه شد. ...  بیشتر

استنتاج بهترین تبیین در روش اصل‌موضوعی دکارت و پیامدهای معرفت‌شناختی آن

مهدی بهنیافر

دوره 11، شماره 21 ، خرداد 1400، ، صفحه 1-28

https://doi.org/10.30465/ps.2021.35347.1505

چکیده
  زمینۀ اصلی این پژوهش بررسی روش دکارت در معرفت به عالم محسوس و نسبت آن با آرمان اصل‌موضوعی معرفت است. با فاصله‌گرفتن از این ایراد که دکارت در شناخت عالم مادی از روش اصل‌موضوعی عدول کرده، استدلال کرده‌ام که وی، از جمله در این عرصه، با توسعۀ قواعد تبدیل و استنتاجی دستگاه معرفت و شکستن انحصار قیاس، همچنان به روش اصل‌موضوعی در تأسیس ...  بیشتر

در دفاع از الگوی مکانیکی علّی

مهدی اسمعیلی

دوره 12، شماره 2 ، بهمن 1401، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.30465/ps.2023.43464.1637

چکیده
  چکیده: هیچکاک با مثال‌های نقض خود نشان داد که همچنان مسئله ربط تبیینی در الگوی جدید تبیین علمی وسلی سالمون برقرار است. در برهمکنش‌های فرایندهای علّی علامت‌های مختلفی به وجود می‌آیند. به زعم هیچکاک نمی‌توان با رویکرد سالمون مشخص کرد که کدام علامت یا کمیت حفظ شده، از نظر تبیینی مرتبط است با پدیده تبیین خواه مورد نظر. ما با کمک تحلیل ...  بیشتر

بررسی وضعیت تولیدات علمی و هم رخدادی واژگان حوزه فلسفه بر اساس مقالات نمایه شده در پایگاه وب آو ساینس

ابوالضفل اسدنیا؛ فاطمه مکی زاده؛ فضه ابراهیمی

دوره 13، شماره 1 ، تیر 1402، ، صفحه 1-27

https://doi.org/10.30465/ps.2023.45262.1672

چکیده
  فلسفه هنر و علم تفکر و کسب بینش در مورد جهان و چیستی‌ها است. شناسایی زمینه‌های پژوهشی و محدوده موضوعات آن مهم به نظر می‌رسد، این پژوهش با هدف رسیدن به درک جامعی از روند و ساختار موضوعی مقالات حوزه فلسفه انجام شده است. پژوهش حاضر توصیفی با رویکرد علم‌سنجی که به تحلیل محتوای متون با استفاده از هم‌رخدادی واژگان و تحلیل شبکه‌های اجتماعی ...  بیشتر

ارزیابی گذار کارناپ از رویکرد ساختار نحوی به سمانتیک به منزلة تلاشی برای ترمیم تجربه‌گرایی

مجید داودی؛ مهدی نسرین

دوره 3، شماره 6 ، مهر 1392، ، صفحه 13-36

چکیده
  در آغاز قرن بیستم، فلسفة تجربه‌گرایانه، در مقام یک مکتب فلسفی تثبیت‌شده، با انتقاداتی مواجه شد، چنان‌که ارائة صورت‌بندی دقیق و عاری از مشکلات معمول برای ترمیم این مکتب ضروری می‌نمود. یکی از گام‌های بلند در راه ارائة شالوده‌ای متقن برای فلسفة تجربه‌گرایانه، پیشنهاد رویکرد مبتنی‌بر ساختار نحوی، در کتاب ساختار نحوی زبان (1934) کارناپ ...  بیشتر

جهان‌شناسی ابویوسف یعقوب بن اسحاق کِندی

رسول جعفریان؛ ایرج نیک سرشت؛ عبدالله فرهی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1395، ، صفحه 15-36

چکیده
  کِندی نخستین محصول مهمّ دوران گذار از کلام به فلسفه بود که با اتّکا به آثار مکتب ارسطویی تلاش کرد جهان­شناسی قابل دفاعی در برابر اندیشه­های وارداتی به عالَم اسلام عرضه کند. او فلسفه­ی اولی را اشرف علوم به­شمار می­آورد و علوم مبتنی بر برهان را مفید یقین می­دانست.کِندیبا بهره­گیری از مفهوم «ابداع» در تبیین آغاز آفرینش، ...  بیشتر